In ‘Alle remmen los!’ daalt regisseur Jan Verheyen af in de krochten van de wereldcinema in de jaren zeventig. En dat doet hij met zichtbaar sardonisch genoegen. Het vuistdikke en prachtig vormgegeven naslagwerk is een unicum in het Nederlandse taalgebied en simpelweg een must voor iedereen met een zwak voor ‘vreemde’ films in al hun verschijningsvormen.

Als tiener raakte de Vlaamse regisseur, schrijver en presentator Jan Verheyen (1963) in de ban van de vele buitenissige en excentrieke films die in de bioscopen te zien waren, waaronder inmiddels legendarische titels als ‘Ilsa, she-wolf of the SS’ (1975) en ‘Deadly weapons’ (1974, bekender onder de Nederlandse titel ‘Borsten als dodelijke wapens’).

En hoewel er natuurlijk altijd vreemde films zijn gemaakt, vormen de jaren zeventig een ware schatmijn voor de liefhebber. In dat decennium ontstonden namelijk dubieuze genres als de vrouwengevangenisfilm, kannibalenfilms en ‘sadiconazista’s’. Verheyen smulde van al die wansmaak en die schranspartij heeft uiteindelijk geresulteerd in het lijvige boek ‘Alle remmen los!’, dat je zou kunnen omschrijven als de ultieme liefdesverklaring aan de wansmaak. “[Deze films] zijn getuigen van een decennium waarin de cinema voor het eerst – en (helaas?) ook voor het laatst – écht vrij en ongebonden was en letterlijk alles kon”, aldus Verheyen in zijn voorwoord.

Liefde voor het genre

“Ik wilde al heel lang een dergelijk boek schrijven”, vertelt Jan Verheyen. “Het is toch vreemd dat er alleen Engelstalige naslagwerken over dit onderwerp zijn verschenen? Als 15-jarige zou ik dit een fantastisch boek hebben gevonden…”

De kiem voor ‘Alle remmen los!’ werd gelegd door het boek ‘The Golden Turkey Awards: The Worst Achievements in Hollywood History’ (1980), geschreven door de broers Harry en Michael Medved. Verheyen: “In dit boek worden awards uitgereikt aan de meest bizarre en van de pot gerukte films uit de filmgeschiedenis. ‘The Golden Turkey Awards’ zette me bijvoorbeeld op het spoor van ‘Plan 9 From Outer Space’. Het frustrerende was alleen: ik kon die films nergens zien! In de loop der jaren heb ik mijn achterstand gelukkig ingelopen en leerde ik direct mijn eerste, belangrijke les: over de meeste van die films kun je beter schrijven, lezen en praten, dan ze daadwerkelijk bekijken. Ik hoop echter dat je mijn liefde voor het genre voelt. Niemand wordt wakker en denkt: nou, ik ga vandaag eens een ontzettende kutfilm maken. Nee, ook de pulpregisseurs hebben geprobeerd er iets van te maken, hoe weinig middelen ze ook tot hun beschikking hadden. Ze hadden misschien geen talent – of weinig talent – maar ik ben altijd bereid om alvast één punt te geven voor inspanning.”

Niemand wordt wakker en denkt: nou, ik ga vandaag eens een ontzettende kutfilm maken.

Mensen vervelen

Jan Verheyen schrijft zoals hij praat: enthousiast, snel en met veel humor. In tegenstelling tot veel andere overzichtsboeken – die vaak verzanden in zoutloze opsommingen – strooit hij kwistig met weetjes en anekdotes en steekt de medeorganisator van de Nacht van de Wansmaak zijn mening nooit onder stoelen of banken.

“In mijn boek probeer ik eerlijk te zijn. Neem nu Jess Franco. Deze Spaanse regisseur is een van de grote mysteries van de mensheid. Er zijn over hem talloze, prachtige en liefdevolle boeken geschreven – onbegrijpelijk. En hoewel een paar van zijn films hun weg hebben gevonden naar mijn boek, is het merendeel niet goed genoeg. Ze zijn vooral heel saai. Voor mij als filmkijker is er maar één doodzonde: mensen vervelen. Je mag mij shockeren, irriteren, emotioneren, angst aanjagen en desnoods irriteren, maar ik moet íets voelen. Als ik na een kwartier kijken nog maar eens een kopje thee ga inschenken of de appjes op mijn telefoon check, dan houdt het op. Of wat dacht je van ‘Suspiria’? Ik snapte de film van Dario Argento niet toen hij uitkwam in 1977 en 43 jaar later begrijp ik ‘m nog steeds niet. Als ik iemand irriteer met een opmerking over Argento, ga ik er vanuit dat ik hem of haar een hoofdstuk later weer charmeer me een opmerking over een andere film. Dat is het leuke aan ons soort mensen. Wij kunnen eindeloos discussiëren over dit soort – in wezen – triviale zaken. Maar ik ben de eerste om te zeggen dat dit mijn mening is, mijn persoonlijke afdaling in de krochten van de cinema. Ik was heel blij om te merken dat er nog steeds best wat films waren die ik met evenveel plezier en ‘guilty pleasure’ heb zitten kijken als toen ik een stuk jonger was. En dat er ook een aantal tussen zaten die mij met terugwerkende kracht positief hebben verrast.”

Voor mij als filmkijker is er maar één doodzonde: mensen vervelen.

Structuur

‘Alle remmen los!’ is verdeeld in thematische hoofdstukken als ‘De beesten zijn los’ (een overzicht van dieren in vooral horrorfilms), ‘Barbaren in de bossen’ (over slashers en andere killers), ‘De geschiedenis herschreven’ (films met een historische setting), ‘Wraakfilms’, ‘Rampenfilms’, ‘Nunsploitation’ (over ondeugende en sadomasochistische nonnen) en ‘Zombies en kannibalen’.

Over de indeling en insteek hoefde Verheyen niet lang na te denken. “De jaren zeventig vond ik een originele insteek, hoewel ik ook verwijs naar oudere of juist recentere films. Een aantal genres kan alleen maar bestaan hebben in de jaren zeventig, zoals de kannibalenfilm of de vrouwengevangenisfilm, het meest misogynistische genre ooit. Het schrijven liep al vrij snel uit de hand. Mensen moeten het boek nog wel kunnen optillen, zei mijn uitgever op een gegeven moment bezorgd. Ik hoop maar dat mijn boek aanslaat en ik de kans krijg om een vervolg te schrijven. Zo heb ik met pijn in mijn hart de hoofdstukken over relihorror, enge kinderen en kungfu moeten schrappen.”

Hoe meer jonge zielen ik kan corrumperen hoe liever!

“Als filmmaker ben ik heel erg bezig met mijn publiek”, vertelt spraakwaterval Verheyen. “Film is een veel te duur medium om als een vorm van masturbatie te beoefenen. Dit boek heb ik mij gegund. Ik denk dat er een publiek is dat in dit soort nichefilms is geïnteresseerd. Ik weet alleen niet hoe talrijk ze zijn en of dat mensen zijn die nog boeken kopen. Ik hoop dat mijn boek ook jonge mensen aanspreekt; hoe meer jonge zielen ik kan corrumperen hoe liever!”

Opvallend is dat het sciencefiction- en fantasygenre nauwelijks aan bod komt. Een bewuste keuze, vertelt de Vlaamse regisseur. “SF is toch een beetje een op zichzelf staand genre en er is ook zo ontzettend veel gemaakt! Ik wil nog wel stilstaan bij het horror-SF-genre, met onder meer al die Italiaanse Alien-ripoffs. Thrasy horror, zo zou je het kunnen noemen. Het obsessieve streven naar volledigheid heb ik losgelaten; er is altijd wel een haaienfilm die je nog niet hebt gezien…”

Er is altijd wel een haaienfilm die je nog niet hebt gezien…

Zelfcensuur

Hoe is het trouwens nu gesteld met de cultfilm? “Wij vinden misschien dat we in de meest open en ruimdenkende samenleving aller tijden leven, maar toch denk ik dat minstens de helft van de films die in mijn boek de revue passeert, onmogelijk nu gemaakt zou kunnen worden. Ik begrijp waarom, maar toch… In onze vrije, liberale wereld zijn we teruggegaan naar de zelfcensuur die in de jaren 50 wijdverbreid was. Als ik de films zou moeten opnoemen die mij de afgelopen jaren omver hebben geblazen, dan heb ik moeite om tot een aantal van tien te komen. Denk aan ‘Funny Games’ (1997) van Michael Haneke, ‘Der Goldene Handschuh’ (2019) van Fatih Akin of ‘A Serbian Film’ (2010) van de Servische regisseur Srđan Spasojević. Het idee van subversieve cinema bestaat bijna niet meer. In de jaren zeventig en begin jaren tachtig werd er echter geëxperimenteerd bij het leven, en dat nog wel in een commerciële context. Begrijp me niet verkeerd: ik heb geen valse nostalgie naar ‘Ilsa, she-wolf of the SS’, daar hoeft echt geen remake van te komen…”

Het idee van subversieve cinema bestaat bijna niet meer.

Mokerslag

Jan Verheyen heeft voor ‘Alle remmen los!’ vele honderden films (her)bekeken. Welke film heeft de tand des tijds het beste doorstaan? “Oef, daar vraag je me wat. ‘Caligula’ (1979), de erotische film over de gelijknamige Romeinse keizer, is nog altijd geweldig. De nazisploitationfilm ‘Salon Kitty’ (1976) is heel bijzonder. De grote relevatie was echter de Italiaanse mondo ‘Afrika Addio’ (1966) – in het Engels beter bekend als ‘Africa: Blood & Guts’ en ‘Farewell Africa’. Deze documentaire van Gualtiero Jacopetti en Franco Prosperi kwam als een mokerslag binnen. ‘Afrika Addio’ onderscheidt zich door de verontwaardiging van de makers, het is blij vlagen wat hoogdravend, maar de teloorgang van een continent en de verwoestende gevolgen van een haastige dekolonisatie zijn nog nooit zo indringend in beeld gebracht.”

Jan Verheyen – Alle remmen los!
Uitgever: Houtekiet
ISBN 9789089248534
Paperback, 456 pagina’s
Verschijnt op 22 oktober
Te bestellen via alle boekhandels of via bijvoorbeeld bol.com