Fantastisch monnikenwerk

Een levenswerk, zo zou je het project Fandata het beste kunnen omschrijven. Fandata biedt een overzicht van alles wat er op fantastisch gebied (romans, verhalen, bundels) in de Benelux is verschenen. En dat alles mag je letterlijk nemen. Inmiddels bevat de database meer dan 63.000 titels en het einde is nog lang niet in zicht.

Het begon allemaal in 1979 met de publicatie van FantaSFeer (uitgeverij Meulenhoff), samengesteld door Rinus Gaasbeek, Georges Gorremans en Arnold Spaik. In dit boek was een groot aantal Nederlandse en in het Nederlands verschenen SF- en fantasytitels verzameld. Ideaal voor fans die hongerig waren naar nieuwe titels of nieuwsgierig waren naar wat hun favoriete auteur nog meer had geschreven. Een van die fans was Jos Lexmond. Toen het NCSF (Nederlands Contactcentrum voor Sciencefiction) in 1981 besloot om geen aanvullingen op FantaSFeer meer uit te brengen, besloot hij de handschoen op te pakken en bij te houden wat er allemaal verscheen.

Magnum opus

In 1986 publiceerde hij zijn eerste aanvulling onder de titel SFLexicon. Drie jaar later kreeg Jos versterking van Jan Meeuwesen, met wie hij diverse aanvullingen uitbracht. In 1992 werd alles gebundeld – inclusief de FantaSFeer-data – en zag de integrale editie van SFLexicon het licht. Hun magnum opus was Fandata (2000), dat maar liefst 830 dunbedrukte pagina’s met informatie telde. Na verschijning van dit vuistdikke naslagwerk werden Jos en Jan benaderd door Jan Adriaenssens die als afstudeerproject de Fandata-database wilde digitaliseren. Alle gegevens stonden namelijk nog in één groot Word-bestand…

Fast forward naar 2019. Inmiddels bevat Fandata gegevens van 35.296 boeken, 63.360 titels en 11.607 schrijvers. Momenteel bestaat het team dat zich nog altijd bijna dagelijks bezighoudt met Fandata uit vier mensen: initiatiefnemers Jos Lexmond en Jan Meeuwesen, de Belgische SF-verzamelaar Peter De Weerdt en groot SF-liefhebber Marcel van der Rijst. Laatstgenoemde zet zich actief in om belangstellenden te betrekken bij het project.

Verzamelpunt

Hoe is hij betrokken geraakt bij Fandata? “Dan moeten we terug naar begin jaren negentig”, vertelt Marcel. “Ik was nog nat achter mijn oren toen ik in aanraking kwam met het SF-fandom. Ik bezocht in 1990 de World SF Convention in Den Haag en maakte daar kennis met de verenigingen NCSF, Terra en Unquendor. Ik was destijds al bezig met het verzamelen van gegevens over de SF-boeken die ik had verzameld. Ik had mijn eigen database opgezet en FantaSFeer al talloze keren geleend uit de bibliotheek. Toen ik SFLexicon ontdekte en met Jos in contact kwam, ben ik hem gaan helpen. Aanvankelijk controleerde ik vooral de gegevens en vulde ik deze aan. Dit veranderde in 2004. Ik leverde zoveel gegevens aan dat Jos en Jan voorstelden of ik dat niet beter zelf kon doorvoeren. Naast het invoeren van nieuwe boeken en verhalen ben ik nu ook het verzamelpunt geworden van nieuwe covers en foto’s die we maandelijks toevoegen en zorg ik ervoor dat onze update van de Fandata bij alle belangstellenden terechtkomt.”

Eeuwig dankbaar

Marcel van der Rijst benadrukt dat Fandata zonder de vele vrijwilligers nooit zou zijn uitgegroeid tot de bijzonder uitgebreide bibliografie die het nu is. “We hebben hulp gehad van vele mensen, Er zijn er tientallen geweest en we zijn ze eeuwig dankbaar voor alle aanvullingen. Enkelen hebben bijzonder veel gegevens aangedragen en ik wil hen in het bijzonder bedanken: Georges Gorremans, die ook betrokken was bij FantaSFeer, de Vlaamse schrijver Eddy C. Bertin, die al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw bezig was met het catalogiseren van fantastiek, en Henk Ottema, jarenlang verantwoordelijk voor de boekenclub van het NCSF.”

Fandata voorziet in een behoefte. “Verzamelaars en fans kunnen bij ons terecht met vragen, variërend van ‘Welke boeken zijn er nog meer verschenen van die ene schrijver?’ tot ‘Hoe zit het nu met de volgorde van de drakenboeken van Anne McCaffrey? Maar ook voor studenten en wetenschappers die de gegevens willen gebruiken in een scriptie of artikel. Welke boeken in het Interbellum zijn er bijvoorbeeld verschenen waarin geautomatiseerde arbeid wordt beschreven? Fandata wordt al gebruikt door onder meer Fantasywereld.nl, De Boekenplank en SFanpedia. Het geeft ons voldoening om te informeren, maar ook juist om zaken te vinden en compleet te krijgen. Of we nu in een tweedehandswinkel rondsnuffelen of ergens op het net aan het surfen zijn, regelmatig komen we boeken of tijdschriften tegen die bij ons geheel onbekend zijn!”

Het geeft ons voldoening om te informeren, maar ook juist om zaken te vinden en compleet te krijgen.

Fantastiek

Marcel heeft het niet over de genres sciencefiction, fantasy of horror, maar geeft de voorkeur aan het begrip ‘fantastiek’. “In de tijd van SFLexicon waren we gefocust op vooral SF en fantasy, toen kwam er horror bij en nu proberen we alles te catalogiseren met een fantastisch element. Heksen, tovenaars en draken komen voor in veel fantasyboeken, zo beredeneerden we, maar wat te denken van de heks Eucalypta in Paulus de boskabouter? Zij tovert ook, dat is eveneens fantastisch. En Paulus is een kabouter, dat is een fantastisch wezen. En toen konden we niet meer stoppen en besloten we om elk verhaal met fantastische invloeden op te nemen. Dit gaat van de gebruikelijke SF&F&H-verhalen tot romans en verhalen met paranormale elementen en de kabouterverhalen die vooral verschenen in de jaren dertig, vijftig en zestig van de vorige eeuw. We gaan nu zo ver dat we ook fantastische sprookjes opnemen. Toen de papieren Fandata verscheen in 2000 dachten we ongeveer 80% van de in het Nederlands verschenen fantastiek hadden gevonden, maar nu denken we dat we pas op de helft zitten. Of we ooit compleet zullen zijn? Ik denk niet dat ik dat nog zal meemaken…”

Of we ooit compleet zullen zijn? Ik denk niet dat ik dat nog zal meemaken…

Helpende hand

Volledigheid mag dan misschien niet in het verschiet liggen, het Fandata-team komt dicht in de buurt. En wie wil, kan een handje helpen. De database is in principe voor iedereen beschikbaar en elke maand krijgen de belangstellenden een update toegestuurd. “Als je gegevens vindt die niet kloppen of als er boeken ontbreken, geef dat gerust aan ons door! Wij proberen alles te monitoren wat er zoal verschijnt, maar in de huidige markt en de eenvoudige manier om zelf een boek uit te geven, missen we nog wel eens wat. We kunnen alle hulp zeker gebruiken!”

Wij proberen alles te monitoren wat er zoal verschijnt en we kunnen alle hulp gebruiken!

En die hulp kan zeker gebruikt worden bij het online zetten van Fandata, zodat meer mensen worden bereikt dan alleen een kleine groep liefhebbers. Marcel: “We zijn allemaal digibeten en een Fandata-site met alle data zou geweldig zijn. In het verleden hebben we verschillende keren op het punt gestaan om dit voor elkaar te krijgen, maar door drukte in privélevens of werk haakten mensen af. We hopen nog steeds dat het ons een keer lukt. Overigens, de papieren versie van Fandata is te vinden op Fantastica.com. Deze site is ooit opgezet door Jan Adriaenssens, maar omdat hij het druk kreeg met zijn eigen bedrijf zijn de gegevens zeker meer dan 15 jaar niet bijgewerkt. Hoog tijd dus voor een nieuwe site!”

Nieuwe talenten

Tot slot, wat leest Marcel zelf graag? “Ik ben nu al bijna 35 jaar een SF-junkie en lees alles waar een fantastisch element in zit. Dit gaat van Godfried Bomans tot George R.R. Martin (Windhaven blijft zijn beste boek!). Ik lees nog steeds graag de oude meesters zoals Jack Vance, Ursula LeGuin en Isaac Asimov, maar houd ook erg van het werk van Neil Gaiman, Clive Barker en Jim Butcher. Verder heb ik de boeken van J.R.R. Tolkien al zeker meer dan 10 keer herlezen en beschouw ik mezelf als een Ardaloog van Midden-aarde. Toch staat In de Ban van de Ring niet op nummer één. Mijn favoriet is Linkerhand van het Duister van Ursula LeGuin. Daarnaast ontdek ik steeds meer Nederlandse schrijvers die mij aanstaan. Natuurlijk had je al de oudgedienden als Peter Schaap, Jaap Boekestein en Tais Teng, die ik graag lees, maar er is veel meer talent bijgekomen. Zo heb ik de laatste jaren de schrijvers J. Sharpe, Cocky van Dijk, Kim ten Tusscher, Thomas Olde Heuvelt en Johan Klein Haneveld ontdekt en hen zien groeien.”

Nieuwsgierig geworden naar Fandata? Of wil je graag helpen bij het online zetten van deze unieke database? Stuur Marcel gerust een mailtje!