Het lijkt me sterk dat de Amerikaanse kunstenaar Trevor Paglen de laatste bundel van de Nederlandse SF-auteur Johan Klein Haneveld heeft gelezen, maar ik sluit niets uit.

Op Sinterklaasochtend om 03:32 uur werd vorige week vanuit de Vandenberg Air Force Base een satelliet gelanceerd. Nu gebeurt dat wel vaker, maar deze keer bevond zich geen geavanceerd wetenschappelijk of militair apparaat aan bord, maar een heus kunstwerk.

Eenmaal gearriveerd in de ruimte, opende de satelliet zijn laaddeuren om een zwart reflecterend plastic geval uit te spuwen. Oftewel: de Orbital Reflector. Na een paar seconden ontvouwde er zich een dertig meter lange ballon die langzaam een langwerpige diamantvorm aannam.

Het kunstwerk is ’s nachts met het blote oog te zien (als het weer een beetje meewerkt) en heeft wel iets weg van een kosmische kerstster. De komende twee maanden draait het object op een hoogte van 563 kilometer rond de aarde, om vervolgens te verbranden in de dampkring. Het project is gefinancierd door het Nevada Museum of Art in Reno, en kostte ruim 1,5 miljoen dollar.

Volgens Paglen is zijn werk bedoeld om mensen te laten nadenken over hun plek op aarde. “Ik geef met dit werk een reden om naar de lucht te kijken en daarna na te denken over de vraag waar je naar kijkt.”

En wat dit nu te maken heeft met Johan Klein Haneveld? In het titelverhaal van zijn laatste bundel ‘Het teken in de lucht’ is een hoofdrol weggelegd voor een kunstenaar die is gespecialiseerd in ‘landschapsvormen’, het transformeren van landschappen en planeten tot kunst. Naarmate het verhaal vordert worden diens installaties steeds groter en uiteindelijk dient een compleet zonnestelsel als decor voor zijn ambities en scheppingsdrang. Misschien is de Orbital Reflector ook voor Paglen het begin van een interstellaire carrière…

Overigens had de avant-gardistische kunstenaar Kazimir Malevitsj in 1920 al plannen voor ‘ruimtekunst’. “Mijn schilderkunst behoort niet alleen tot de aarde”, zei hij over zijn werk. Hij noemde zichzelf ‘president van de ruimte’ en dacht na over een plan om een satelliet de ruimte in te sturen ‘die zijn eigen baan beschrijft en daarmee zijn eigen pad schept.’ Zijn ideaal was om naar elke planeet in het zonnestelsel te kunnen reizen via een rechte lijn van tussenliggende ‘Suprematist-satellieten’. (Bron.) Het doet een beetje denken aan de sterrenpoorten uit de serie Stargate, die worden gebruikt als transportmiddel.

Maar in ieder geval, niet iedereen is even enthousiast over Paglens gigantische reflector. Had dat geld niet beter besteed kunnen worden? En: was het nu echt nodig om iets de ruimte in te schieten voor esthetische doeleinden? Of: nog meer ruimte-afval? Het roept de vraag op van wie de ruimte eigenlijk is, zoals NRC-redacteur Toef Jaeger zichzelf terecht afvroeg. Is het alleen bedoeld voor wetenschappelijke of militaire doeleinden, of is het ook een plek voor de verbeelding?